Matcha nè!　抹茶ね！

BÀI VIẾT ĐƯỢC THỰC HIỆN BỞI MEOAC. YÊU CẦU TÔN TRỌNG BẢN QUYỀN.

Chasen (茶筅-chổi đánh trà) có lẽ là dụng cụ không thể thiếu khi pha trà matcha, vì không có dụng cụ thay thế nào có thể sánh bằng. Ngày nay, hầu hết các loại chổi đánh matcha đều được sản xuất hàng loạt bên ngoài Nhật Bản. Tuy nhiên, chasen chất lượng cao nhất vẫn được làm tỉ mỉ từ tre trồng ở ngôi làng nhỏ Takayama (高山) ở phía tây bắc tỉnh Nara, lịch sử hơn 500 năm.

CHASEN LÀ GÌ

Chasen là một dụng cụ đánh trà được làm từ một khúc tre duy nhất, chẻ thành một loạt các nan mỏng, dùng để đánh bột matcha thành usucha dạng bọt, hoặc thành hỗn hợp sệt như koicha.

Ghi chép đầu tiên về chasen tre ở Nhật Bản có từ giữa thời Muromachi (1336-1573), khi chasen chất lượng cao từ Takayama được bậc thầy trà Murata Jukō (村田珠光) yêu cầu. Những dụng cụ đánh này tốt đến mức sau đó đã được dâng lên hoàng đế. Kể từ đó, những nghệ nhân chasen, được gọi là  chasen-shi (茶筅師),

Chasen có nhiều hình dạng và kích thước khác nhau. Có hai cách chính để phân loại chasen: theo số lượng nan và theo hình dạng.

Đếm nan

Số lượng nan là số lượng nan trên một chiếc chasen茶筅. Điều này thường được hiểu là số lượng nan bên ngoài. Nói chung, nhiều nan hơn có nghĩa là nan mảnh hơn và dễ tạo bọt hơn khi đánh usucha. Số lượng nan ít hơn tương đương với nan dày hơn, chắc chắn hơn, lý tưởng để làm koicha.

Số lượng nan phổ biến nhất là:
– 16 平穗 hiraho
– 32 荒穗 Ōaraho 大荒穂
– 48 中荒穗 Chūa raho
– 64 常穗/并穗 Jouho/Tsuneho
– 72 数穗/繁穗 Kazuho
– 80 八十本立 80 hontate
– 100 百本立 100 hontate
– 120 百二十本立120 hontate

Trong khi số lượng nan tăng từ loại 80 nan lên loại 120 nan, sự khác biệt dễ nhận thấy nhất khi sử dụng là đường kính ống tre to rộng hơn. Trong số này,  kazuho là loại tiêu chuẩn ở Nhật Bản và là loại tuyệt vời có thể tạo ra cả usucha có bọt và koicha mịn. So với tay cầm cồng kềnh của loại 100 hoặc 120, tay cầm mỏng của loại kazuho giúp cầm và sử dụng dễ dàng hơn.

Chūa raho  và  Ōaraho  được dùng pha koicha. Cả hai đều không phù hợp để làm usucha, đặc biệt là Ōaraho dày hơn. Đối với những loại này, nan sẽ được ấn và cạo vào thành bát trà để phá vỡ các cục vón và làm mịn kết cấu của koicha.

 Hình dạng Chasen

Sau khi đã quyết định số lượngnan, chasenshi  phải quyết định cách tạo hình và uốn cong chúng. Có ba kiểu chính:

1. Kiểu Tiêu chuẩn
2. Shin 真
3. Thẳng

Tiêu chuẩn

Hình dạng “chuẩn” là hình dạng trên hầu hết các loại chasen, sản xuất tại Nhật Bản hay được sản xuất hàng loạt ở nơi khác. Các nan chủ yếu thẳng cho đến gần đỉnh, có đường cong nhẹ, Độ cong mạnh ở đầu là hoàn hảo để đánh một bát usucha sủi bọt.

Shin

Hình dạng shin (真 – trang trọng) là một trong những hình dạng phổ biến nhất do có tay cầm hẹp và các răng cong thanh lịch hơn, được ưa chuộng bởi hai trường phái trà đạo lớn nhất là Urasenke và Omotesenke (cùng nhiều trường phái khác). So với hình dạng “chuẩn”, đường cong ít và mềm mại hơn và đầu nan không bị uốn cong. Về cơ bản thì hầu như không có sự khác biệt đáng kể nào về ‘sức mạnh tạo bọt’ giữa hai hình dạng này, khác biệt chủ yếu là về mặt thẩm mỹ. 

Thẳng

Chasen NAN thẳng không phổ biến lắm, tuy nhiên chúng là kiểu lâu đời nhất và được một số trường phái trà đạo ưa chuộng, trường phái lớn nhất trong số này là Mushanokōjisenke. Hình trên là kiểu ưa thích của họ, được gọi là kiểu Kankyū-an (官休庵). Loại nan thẳng khó sử dụng hơn một chút, một phần vì chúng thường rộng hơn kiểu răng cong, không thể di chuyển nhiều bên trong chawan. Phù hợp với những chiếc bát có đáy rộng. Kiểu này không tạo nhiều bọt. Nnhững trường phái ưa thích kiểu chasen này thường không đánh matcha của họ theo kiểu dày mịn bông vọt, thay vào đó là lớp bọt mỏng hơn .

Các phong cách khác

Ngoài ba hình dạng chính này, hầu như mỗi trường phái trà đạo đều có phong cách ưa thích riêng, nghĩa là có hàng chục nếu không muốn nói là hàng trăm hình dạng chasen khác, chẳng hạn như Tenmokudate (天目立) có cán dài để khuấy trà trong bát tenmoku, chasen có mấu dưới được Yū raku-ry ū (有楽流) sử dụng, kiểu ngắn hơn của Yabunouchi-ryū (藪内流) hoặc các góc nhọn được Enshū-ryū sử dụng.  

Một thiết kế đặc biệt thú vị, là cây đánh matcha độc đáo này từ Suikaen, một nhà sản xuất chasen do Yasaburo Tanimura (谷村弥三郎) đứng đầu, nghệ nhân chasen thế hệ thứ 25. Với cùng số lượng và hình dạng nan như một kazuho tiêu chuẩn , cây chasen này được gọi là (泡点つ茶筌), có tay cầm dài hơn, hỗ trợ tạo bọt nhanh:

CHĂM SÓC BẢO QUẢN CHASEN

Trong nghi lễ trà đạo, chasen được coi là đồ dùng tiêu hao’, chắc chắn rằng chúng sẽ bị mòn theo thời gian và cần được thay thế. Tuy nhiên, với sự chăm sóc đúng cách, những chiếc chổi này có thể sử dụng được trong trong thời gian dài. Sau đây là một số mẹo quan trọng cần ghi nhớ:
Luôn ngâm chasen trước khi sử dụng 
Ngâm chasen trong nước ấm hoặc nước nóng trong vài giây sẽ làm mềm các nan, khiến chúng linh hoạt hơn, giúp chúng khuấy trà tốt hơn và ít có khả năng bị gãy hơn. Trên thực tế, các nan tre sẽ khô cứng hơn 20% khi ướt.
Vệ sinh nhẹ nhàng ngay sau khi sử dụng 
Sau khi sử dụng, hãy đảm bảo vệ sinh chasen bằng cách đánh trong một chén nước hoặc rửa dưới vòi nước, dùng ngón tay hoặc vải để loại bỏ matcha bám vào các nan. Tránh xà phòng vì chúng có thể xâm nhập và làm hỏng tre. Dựng thẳng cây đánh với các nan hướng lên trên không khí và để khô hoàn toàn trước khi cất đi. Điều này sẽ đảm bảo các nan giữ được hình dạng lâu hơn và ngăn ngừa nấm mốc phát triển. 
Định hình lại nếu cần thiết 
Nếu các nan đã mất nhiều hình dạng, bạn có thể xòe lại và định hình lại chúng bằng cách sử dụng kusenaoshi, hoặc dụng cụ định hình. Mặc dù những dụng cụ này thường được bán dưới dạng giá đỡ chasen, nhưng khó để hong khô hoặc cất giữ trên đó vì việc thiếu luồng không khí xung quanh các nan sẽ làm chậm quá trình sấy khô, từ đó có thể dẫn đến nấm mốc phát triển. Ngoài ra, áp lực liên tục mà tre phải chịu có thể khiến nan tre yếu đi.
Nên sử dụng kusenaoshi bằng cách ấn nhẹ nhưng chắc vào các nan khi chúng còn ướt, khiến chúng xòe ra, sau đó lấy kusenaoshi ra và để cho chasen khô bình thường.
Bảo quản đúng cách 
Luôn cất chasen đứng để đảm bảo nan không chịu bất kỳ áp lực nào có thể khiến chúng yếu đi hoặc biến dạng theo thời gian. Cũng cần lưu ý rằng tre nở ra và co lại tùy theo độ ẩm và nếu không khí quá khô, chasen có thể bị nứt.

 Chasen được làm ra như thế nào

Mỗi cây chasen bắt đầu từ một khúc tre đã được phơi khô ít nhất một đến hai năm. Giống tre được sử dụng quyết định hình dạng cuối cùng. Thông thường, chasen được làm từ ba loại tre: trắng (白竹- shiratake),  màu bồ hóng (煤竹- susudake), hoặc  đen (黒竹- kurotake).

Cả tre trắng và tre đen đều có sẵn trong tự nhiên, đạt được màu sắc tương ứng khi tre xanh non khô. Tuy nhiên, chasen màu bồ hóng, hay susudake chasen, được làm từ những mảnh tre lấy từ trần nhà của một ngôi nhà truyền thống Nhật Bản, nơi nó đã tiếp xúc với khói và bồ hóng trong nhiều năm từ lò than chìm. Bồ hóng này tự nhiên nhuộm tre thành màu nâu sẫm tuyệt đẹp trong nhiều thập kỷ và thường là nhiều thế kỷ. Do đó, mỗi mảnh susudake đều độc đáo và với số lượng nhà truyền thống Nhật Bản đang suy giảm, susudake ngày càng trở nên hiếm và đắt đỏ.

Sau khi tre được phơi khô, có tám bước được thực hiện để biến nguyên liệu thô thành một nhạc cụ tinh xảo:
Haratake (原竹) – Đầu tiên, tre được cắt thành các đoạn dài khoảng 12cm (4,5in) với nút ở khoảng ⅓ chiều dài, chia tre thành hai phần, với phần dài hơn trở thành răng và phần ngắn hơn trở thành tay cầm. 

Katagi (片木) – Sau đó, người thợ bắt đầu tạo hình nan bằng cách cạo lớp da bên ngoài từ điểm giữa của mặt nan đến đầu. Từ đây, mặt nan được chẻ đôi xuống cho đến khi vết chẻ gần đến nút. Lặp lại thao tác này cho đến khi nan được chia thành 16 đoạn. Sau đó, người thợ uốn cong từng đoạn về phía sau và dùng dao tách lớp da cứng bên ngoài ra khỏi phần thịt mềm bên trong, phần này được loại bỏ. 

Kowari (小割) – Mỗi một trong 16 đoạn này sau đó được chia nhỏ hơn nữa, từ hai đến tám lần, tạo ra chasen có từ 36 đến 120 nan, tùy thuộc vào kiểu dáng.
Aji-kezuri (味削り) – Sau khi cắt nan, chasen được ngâm trong nước nóng để làm mềm tre, sau đó người thợ sẽ bào răng, vuốt nhọn từ dưới lên trên, với 1-2cm răng cuối cùng trở nên mỏng, mềm dẻo và trong suốt. Trong khi tre vẫn còn mềm, những đầu mềm dẻo này được uốn cong vào trong để tạo ra hình dạng đặc biệt của chúng. Đây là một trong những bước quan trọng và tinh tế nhất, đòi hỏi nhiều năm luyện tập và đào tạo.
Mentori (面取り) – Lúc này, người thợ sẽ cạo sạch các góc của từng nan, không chỉ loại bỏ mọi cạnh thô mà còn giúp matcha không bị dính vào nan. 

Shita-ami/Ua-ami (下編/上編) – Sau khi các nan được cạo, chúng được tách thành các vòng trong và ngoài bằng một hàng chỉ dệt qua lại xung quanh các nan sao cho một nửa trong số chúng nằm trong vòng tròn bên trong và một nửa còn lại tạo thành vòng tròn bên ngoài. Sau đó, thêm hai hàng chỉ nữa để cố định mọi thứ vào đúng vị trí và thắt nút ở phía trước. Chỉ này thường có màu đen, nhưng có thể sử dụng các màu khác nhau để tạo ra nhiều hiệu ứng khác nhau. Ví dụ, nếu một chiếc chasen được sử dụng trong một buổi lễ trà chào đón một đại sứ từ Nam Phi, thì có thể sử dụng các sợi chỉ tượng trưng cho quốc kỳ của quốc gia đó.

Koshinarabe (腰並べ) – Lúc này, các răng của cây đánh trứng đều xòe ra để dễ đánh hơn, do đó, người thợ sẽ điều chỉnh lại chúng theo hình dạng cuối cùng, thường bao gồm việc vặn các răng bên trong thành một nút thắt.
Shiage (仕上げ) – Cuối cùng, công đoạn hoàn thiện và kiểm tra được thực hiện bởi một nghệ nhân chính, người đảm bảo rằng tất cả các ngạnh được cách đều nhau và tạo thành một vòng tròn đều.